Systemu Losowego Przydziału Spraw (“SLPS”) to system wprowadzony w ramach reformy sądownictwa w Polsce, który rozpoczął działanie w Ministerstwie Sprawiedliwości w styczniu 2018 r. Od tej pory SLPS decyduje o sposobie dokonywania losowania spraw i przydzielania ich sędziom w sądach powszechnych. Wokół systemu powstały liczne kontrowersje. Pojawiały się wątpliwości co do tego, czy SLPS jest w pełni losowy:
media opisują przypadki gdzie w politycznie wrażliwych, różnych sprawach, a dotyczących tej samej osoby, kilkukrotnie system przypisał tego samego sędziego.
Wygrana Fundacji Moje Państwo
Od 4 lat prowadziliśmy
postępowanie sądowe z Ministerstwem Sprawiedliwości w sprawie uzyskania dostępu do algorytmu SLPS. Fundacja wygrała postępowanie. Ministerstwo zostało zobowiązane do ujawnienia algorytmu. Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził w
orzeczeniu, że “(...) algorytm opisujący słownie lub graficznie "krok po kroku" działalnie SLPS skutkujące przypisaniem wniesionej sprawy konkretnemu sędziemu jest informacją publiczną.”
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (“NSA”)
NSA w orzeczeniu podkreślił, że: “Sposób działania SLPS przewidziany w jego algorytmie (zestawie poszczególnych poleceń jakie ten System realizuje) jest informacją o ciągu czynności prowadzących do wyznaczenia konkretnego sędziego do załatwienia sprawy. To, że ten ciąg czynności realizuje program komputerowy i z tego względu ma on charakter techniczny nie może pozbawiać tej informacji (o sposobie wyznaczenia sędziego) charakteru informacji publicznej. Rację ma skarżąca organizacja, że algorytm SLPS w okolicznościach niniejszej sprawy nie stanowi jedynie informacji technicznej, ale jest wyrazem procedury ściśle związanej z bezpośrednią sytuacją obywateli, których sprawy są rozpoznawane. Techniczny charakter tej informacji wynika wyłącznie z postępu technologicznego.”
To bardzo ważne orzeczenie, które będzie miało wpływ na praktyczne działanie władz publicznych w kontekście używania podobnych technologii w sektorze publicznym. Na skutek rozstrzygnięcia NSA Ministerstwo opublikowało informacje w Biuletynie Informacji Publicznej:
https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/algorytm.
O algorytmie SLPS
Informacja opublikowana przez Ministerstwo to 46 stron słownego i graficznego opisu działania algorytmu na poszczególnych etapach działania systemu. Interpretacja materiału wymaga wiedzy eksperckiej, dlatego o komentarz techniczny poprosiliśmy Jana Żankowskiego, doświadczonego inżyniera w Fundacji.
Ekspert zwrócił uwagę na następujące kwestie:
“System Losowego Przydziału Spraw Sędziom może się cieszyć pełnym zaufaniem społecznym tylko w jednym przypadku, a mianowicie jeśli jawne i powszechnie dostępne będą, poza algorytmem, również:
- Parametry wejściowe, czyli np. lista sędziów, ich współczynniki przydziału, itp.
- Źródło losowości, czyli np. dzisiejsze wyniki loterii “Totolotek”, albo dzisiejsze kursy akcji na giełdzie.
W przeciwnym razie – nawet przy publikacji kodu źródłowego – będzie można mieć uzasadnione obawy, że kod faktycznie działający na komputerze Ministerstwa Sprawiedliwości może ulec drobnym lecz istotnym modyfikacjom, że ktoś może powtórzyć losowanie aż wyjdzie "pasujący" wynik, że generator liczb losowych jest spreparowany.
Niepokojąca jest też wzmianka suwaka "Wyłącz z losowania" – kto zarządza tym suwakiem? Na jakich zasadach?
Zaś z technicznego punktu widzenia, drobna rzecz której brakuje w tym dokumencie, to aby w jego treści poza krokami procesu losowania był też schemat tabel w bazie danych, do których ten dokument w wielu miejscach się odwołuje, oraz słowny opis znaczenia parametrów wejściowych (np. nie do końca wiadomo jakie znaczenie ma parametr "HolidaysFrom"). Nie chodzi tutaj o konkretne wartości liczbowe w tabelach czy parametrach, ale wskazanie jakie jest ich znaczenie.
Niemniej pomimo tych uwag, trzeba zasadniczo przyznać, że dokument pozwala na zrozumienie “o co chodzi” i jak napisać kod implementujący ten algorytm.”
Ważny precedens
Dla Fundacji zarówno wyrok NSA, który zapadł na tle opisywanej sprawy jak i opublikowanie informacji o algorytmie SLPS przez Ministerstwo (mimo pewnych wątpliwości) jest znaczącym krokiem w stronę większej jawności życia publicznego.
– Informacje o algorytmach systemów IT używanych do realizacji zadań publicznych powinny być proaktywnie ujawniane przez sektor publiczny. Potrzeba powszechnej dostępności algorytmów takich systemów powinna być identyfikowana już na etapie formułowania zapotrzebowania na konkretny produkt informatyczny. – komentuje Magdalena Siwanowicz-Suska, Dyrektor Prawny Fundacji Moje Państwo. – Taka praktyka ma bezpośredni wpływ na jakość systemów i przejrzystość ich działania w sektorze publicznym. Umożliwia też kontrolę społeczną władz publicznych. – dodaje.
Doceniamy – trwającą na tle sprawy – dyskusję o potrzebie ujawniania informacji na temat sposobu działania systemów IT z użyciem mechanizmów automatycznego podejmowania decyzji lub sztucznej inteligencji, wdrażanych przez władze publiczne.
Dalsze działania
Obecnie Fundacja prowadzi jeszcze inne
postępowanie, które ma na celu uzyskanie od Ministerstwa Sprawiedliwości raportu ze wszystkich losowań składów sędziowskich przy użyciu SLPS. Sprawa czeka na rozstrzygnięcie w Naczelnym Sądzie Administracyjnym.