Przeciwko korupcji w zamówieniach publicznych

Nieefektywne wykorzystywanie środków publicznych na poziomie lokalnym jest wynikiem wielu czynników, takich jak korupcja czy brak odpowiedniej wiedzy, zasobów i narzędzi monitorujących. Badania Eurobarometru dotyczące korupcji pokazują, że ​​„więcej niż czterech na dziesięciu respondentów uważa, że ​​korupcja jest powszechna wśród urzędników udzielających zamówień publicznych (43%)” . 

Projekt RECORD powstał z myślą o przeciwdziałaniu korupcji w zamówieniach publicznych i tworzy go 5 organizacji pozarządowych z 4 krajów: Fundacja ePaństwo (Polska), Access Info Europe (Hiszpania), Civio (Hiszpania), K-Monitor (Węgry), Funky Citizens (Rumunia), które działają łącznie jako Konsorcjum. Projekt będzie wdrażany w pierwszej kolejności właśnie w tych czterech krajach, jednak potencjał i zainteresowanie kolejnych państw Unii Europejskiej jest ogromne.

Główne zadania projektu

Zadania projektu obejmują ocenę działania instytucji i regulacji państwowych, tak aby w rezultacie możliwe było zbudowanie odpowiedniego narzędzia monitorującego proces zamówień publicznych i identyfikującego ryzyka korupcji. Będą z niego mogli korzystać nie tylko urzędnicy, organizacje pozarządowe czy dziennikarze ale także wszyscy chętni obywatele. W kolejnych fazach projektu darmowe, oparte na otwartym kodzie narzędzie zostanie udostępnione w innych Państwach Członkowskich Unii Europejskiej. Dzięki niemu instytucje publiczne zyskają prawne i instytucjonalne wsparcie w realizacji zadań związanych z przeciwdziałaniem korupcji.

Czerwone flagi

Nie od dzisiaj wiadomo, że zamówienia publiczne to dziedzina szczególnie podatna na korupcję. Dlatego pytanie nie brzmi, czy istnieje, ale raczej, jakie zmiany legislacyjne i mechanizmy kontroli możemy wdrożyć, aby minimalizować jej ryzyko. Jednym ze sposobów jest skorzystanie ze wskaźników ryzyka korupcji, zwanych również czerwonymi flagami, są to na przykład: bardzo krótki okres składania ofert, tylko jeden oferent, specyfikacja zamówienia wydająca się opisywać cechy charakterystyczne jednego konkretnego wykonawcy, przeważająca lub bardzo duża ilość zamówień poniżej progu, konflikt interesów.

Ponieważ zamówienia publiczne powinny być otwartym, konkurencyjnym procesem o jasnej strukturze, wszelkie odstępstwa mogą potencjalnie stanowić znak ostrzegawczy. Czerwone flagi są wskaźnikami podejrzanego lub skorumpowanego zachowania. Gdy jedna czerwona flaga jest powiązana z drugą, zwiększa to prawdopodobieństwo, że zachowanie odzwierciedla praktyki korupcyjne.

Chociaż czerwone flagi mogą wskazywać na ryzyko korupcji, nie oznaczają automatycznie jej występowania, bowiem istnieje wiele kontekstowych okoliczności. Czerwona flaga sygnalizuje jednak konieczność przeprowadzenia dochodzenia i analizy.

Otwarty i przejrzysty proces udzielania zamówień pomaga w wykryciu korupcji. Eksperci zgadzają się, że najlepsze możliwe analizy czerwonych flag pochodzą ze wspólnej analizy danych dotyczących bezpośrednio zamówień i innych powiązanych danych takich jak: rejestry spółek, informacje finansowe, informacje o właścicielach i analiza sieci łączących kupujących i oferentów.

Działanie procesu

Dyrektywy Unii Europejskiej określają zasady zamówień publicznych. Chociaż muszą być stosowane w całej Unii, istnieją pewne obszary, które pozostają w gestii państw członkowskich. Ponadto przetargi poniżej progów UE są regulowane przez prawo krajowe. 

Aby sporządzić konkretne zalecenia na poziomie krajowym, musieliśmy poznać trendy i różne czynniki ryzyka istniejące w poszczególnych krajach. Wszystkie cztery państwa uczestniczące w projekcie mają własne portale zamówień z różnymi formatami publikowania danych.

Aby sprostać wyzwaniu związanemu z danymi, stworzyliśmy narzędzie IT, które pobiera dane strukturalne dotyczące zamówień z czterech krajowych portali zamówień i łączy te dane w jedną, ustrukturyzowaną, spójną bazę. Dzięki temu uporządkowanemu  zestawowi danych będziemy mogli analizować ryzyko korupcji w lokalnych procesach zamówień publicznych.

Uporządkowane dane z państw należących do Konsorcjum pozwalają zastosować wskaźniki ryzyka korupcji w kontekście krajowych systemów zamówień. Na ich podstawie  jesteśmy w stanie zidentyfikować trendy korupcyjne i słabe punkty w obowiązującym prawie. Na kolejnym etapie projektu, przedstawimy konkretne, oparte na zanalizowanych danych rekomendacje dla wszystkich czterech krajów.